Zakaat is het meest fundamentele en vitale systeem in een Islamitische rechtsorde. De aard, structuur en functie ervan kunnen beter worden gezien in het totale perspectief van het Islamitische levenssysteem. Daarom is het noodzakelijk de basisprincipes van de Islam te verduidelijken en de Zakaat als elementaire instelling van de sociale orde te belichten.
Aangezien Zakat een belangrijk systeem is van de Islamitische levenswijze, speelt het een actieve rol in het spirituele en sociale leven van de Islamitische samenleving. De betaling van Zakat is niet alleen verplicht, maar als instituut en systeem is Zakat een belangrijke bron van stabiliteit in de samenleving. Het systeem van Zakat zorgt voor een goede verdeling van de rijkdom en heeft een grote invloed op de hele samenleving. Als Zakat als instituut wordt ingesteld, ontstaat een collectieve sociale zekerheid voor wederzijdse hulp/sympathie en kunnen de middelen verder worden gebruikt voor sociale ontwikkeling.
Zakaat elimineert de kloven en verschillen tussen de rijken en de armen in de samenleving. Het verkleint de afstand tussen klassen en geeft de gelegenheid tot de vorming van de middenklasse. De toename van het aantal burgers uit de middenklasse zal de markt op een positieve manier beïnvloeden. Het eigendom is niet slechts in de handen van één klasse; de koopkracht van de armen zal ook toenemen. Niet alleen de rijken, maar ook een groot deel van de samenleving zal in staat zijn om aan hun behoeften te voldoen en kan comfortabel te leven in de samenleving. Vers 7 van hoofdstuk 59 van de Koran verbiedt het dat het eigendom alleen onder de rijken circuleert. Dit kan alleen worden tegengegaan door middel van zakaat.
مَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنكُمْ ۚ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿٧﴾En wat God Zijn gezant aan van de bewoners van de steden afkomstige buit gegeven heeft behoort God en Zijn gezant toe en de verwanten, de wezen, de behoeftigen en hij die onderweg is, opdat het niet in omloop komt bij de rijken onder jullie. Wat de gezant jullie geeft, neemt dat, maar wat hij jullie ontzegt, blijft daarvan af. En vreest God, want God is streng in de afstraffing. [de Koran 59:7]
Zakaat voorkomt dat geld wordt gespaard en leidt tot investeringen. Het geld zal afnemen als het niet in de handel wordt gebruikt. De eigenaar zal het geld investeren om te voorkomen dat minder wordt, en hij zal proberen om het te laten toenemen.
Zakaat maakt een sociaal evenwicht mogelijk. Allah de Almachtige heeft Zijn dienaren verschillend geschapen in zowel hun karakters als hun levensstandaard. Sommigen van hen zijn rijk, sommigen zijn arm en sommigen zijn iets daartussen. Het volgende wordt vermeld in een vers:
وَاللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ فِي الرِّزْقِ ۚ فَمَا الَّذِينَ فُضِّلُوا بِرَادِّي رِزْقِهِمْ عَلَىٰ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَهُمْ فِيهِ سَوَاءٌ ۚ أَفَبِنِعْمَةِ اللَّهِ يَجْحَدُونَ ﴿٧١﴾En God heeft sommigen van jullie boven anderen met levensbehoeften bevoorrecht, maar zij die bevoorrecht zijn geven hun levensbehoeften niet door aan slaven waarover zij beschikken zodat zij daarin dan gelijk zijn. Verwerpen zij dan Gods genade? [De Koran 16:71]
Het is onmogelijk voor iedereen om hetzelfde bedrag aan inkomsten te hebben, want er zijn verschillende taken en banen in de samenleving die van elkaar verschillen in termen van verantwoordelijkheden en arbeidsomstandigheden. Als sommige taken en beroepen worden verwaarloosd, zal dat onherstelbare schade aan de samenleving veroorzaken. Als alle taken dezelfde salarissen zouden verschaffen, zou niemand de moeilijkere banen willen invullen. Dat zou er toe leiden dat de banen die met meer verantwoordelijkheid belast zijn, worden genegeerd en het systeem in de samenleving zal dan ook verbroken worden.
Daarom is het een noodzaak voor mensen om te verschillen in termen van inkomen en levensstandaard. Echter, een brug is noodzakelijk om te voorkomen dat dit verschil een kloof veroorzaakt. Deze brug is de zakaat.
Zakaat verbindt de individuen van een gemeenschap. Zakaat verbindt de individuen, omdat het een soort van maatschappelijke solidariteit is. De rijken zullen gevoelens van liefde, mededogen en barmhartigheid voor de armen ontwikkelen. De armen zullen gevoelens van gehoorzaamheid, respect en werken met zorgvuldigheid ontwikkelen tegenover de rijken. De gevoelens van jaloezie, vijandschap en afgunst zullen worden gesust en zelfs worden geëlimineerd. De rijken zullen de armen niet onderdrukken en verplichtingen opleggen; de armen zullen geen gevoelens van nederigheid, slavernij, wrok en vijandschap tegenover de rijken ontwikkelen.
Zakaat onthoudt individuen van gevoelens van wrok en haat en van medewerking met de vijanden van de maatschappij. Als de rijken niet voldoen aan de behoeften van de armen, zal dat de armen vanwege noodzaak en financiële moeilijkheden dwingen tot slechte daden, zoals stelen, beroven of vermoorden.
Zakaat is een deur naar investeringen en een geweldig initiatief voor ontwikkeling. Zakaat heeft zowel sociale als economische aspecten. Daarom is het een initiatief voor ontwikkeling.
Zakat is meer dan alleen liefdadigheid. Het is een middel om vooruit te komen en om een betere wereld voor de mensheid achter te laten.